Prawosławny cmentarz forteczny w Stanisławowie
Powstał w XIX na potrzeby pobliskiej Twierdzy Modlin i jej prawosławnej obsady. Łącznie ze znajdującym się obok cywilnym (znacznie mniejszym) cmentarzem miał 13 morg. Obie części cmentarza otoczone były wspólnym ogrodzeniem (początkowo drewnianym płotem, a później murem).
W roku 1852 w południowo-zachodniej części cmentarza wyświęcono niewielką murowaną cerkiew (albo kaplicę cmentarną) Bogurodzicy Pocieszycielki Strapionych (zwanej też kaplicą Ikony Matki Bożej „Wszystkich Strapionych Radości”). Obsługiwana była przez duchownych z soboru modlińskiego. Źródła potwierdzają także istnienie na cmentarzu murowanej stróżówki.
Już w czasie pierwszej wojny cerkiew cmentarna i sam cmentarz prawosławny ograbiany i dewastowany był przez okoliczną ludność. Mimo przeprowadzonego śledztwa dewastacja postępowała.
Po 1918 r. cmentarz przeszedł na własność państwa. Jako że pobliską cerkiew św. Aleksandry zamknięto, nabożeństwa stamtąd planowano przenieść do kaplicy na cmentarzu wojskowym, jednak ta w dalszym ciągu podlegała dewastacji, pomysłu więc zaniechano. Ostatecznie dowództwo twierdzy w Modlinie wydało zgodę na rozbiórkę cmentarnej cerkwi Bogurodzicy Pocieszycielki Strapionych. Jak pisano, były to nieprzedstawiające żadnej wartości ruiny, z których można było pozyskać do 12 tysięcy sztuk cegły.
Po II wojnie światowej zniszczenia postępowały.
Od 1998 r. w rękach parafii stanisławowskiej, jednak nie stać jej na remont.
Latem 2022 rozpoczęły się prace inwentaryzacyjne i dokumentujące, realizowane przez Fundację Akcja Kultura i dofinansowane w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wspólnie dla dziedzictwa, a wykonywane przez pracowników oraz studentki i studentów Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Stan obecny: nieogrodzony, zaniedbany. Wśród zarośli można znaleźć kamienne nagrobki: krzyże, kapliczki, rzeźby. Znajdziemy tam m.in.:
- obelisk poświęcony rosyjskiemu oficerowi, który zginął w trakcie tłumienia powstania 1863 r.;
- nagrobek szesnastoletniej Nadieżdy Bobyr, córki gen. Mikołaja Bobyra, komendanta twierdzy; rzeźbiona figura anioła jest mocno zdewastowana
- grób por. P. Malinnikowa, który zginął w wypadku lotniczym na naszym terenie w 1912 r..
Wbrew powielanym przez wiele źródeł informacji, administracyjnie cmentarz nie znajduje się w Nowym Modlinie, a w Stanisławowie (przy drodze do Nowego Modlina).
Galerie
Link do galerii prawosławnego cmentarza fortecznego.
Informacje i stare zdjęcia grobu wojskowego porucznika Pawła Iwanowicza Malinnikowa
Prawosławny cmentarz parafialny w Stanisławowie
Powstał w XIX wieku prawdopodobnie równolegle z parafią św. Aleksandry. Łącznie ze znajdującym się obok cmentarzem wojskowym miał 13 morg – z tym, że część „cywilna” dla parafian stanowiła część znacznie mniejszą. Obie części cmentarza otoczone były wspólnym ogrodzeniem (początkowo drewnianym płotem, a później murem).
W czasie pierwszej wojny światowej cmentarz prawosławny wojskowy był ograbiany i dewastowany; nie jest jasne, czy cmentarz parafialny podzielał ten los.
Stan obecny: Cmentarz znajduje się przy drodze do Nowego Modlina. Jest ogrodzony i zadbany; parafianie organizują akcje porządkowe. Pośród nagrobków współczesnych można znaleźć też nagrobki z pierwszej połowy XX wieku, a nawet z XIX.
Link do galerii prawosławnego cmentarza parafialnego w Stanisławowie.
Cmentarz wojenny w Kikołach
Latem 1915 roku armia niemiecka zbliżała się do Twierdzy Modlin, w której broniła się armia carska. Twierdza otoczona była łańcuchem fortów, które najpierw trzeba było sforsować. Na odcinku od Borkowa nad Wkrą do Orzechowa nad Narwią nacierała 14 Dywizja Landwehry, która rozpoczęła atak 13. sierpnia. Szturm trwał przez kolejne dni i zakończył się 19. sierpnia przekroczeniem Wkry. Po bitwach Niemcy zakładali cmentarze dla poległych żołnierzy. Na tym odcinku frontu cmentarze znalazły się w Modlinie, Nasielsku, Psucinie i Kikołach.
W Kikołach pochowano 115 żołnierzy, w tym żołnierzy z saksońskiego 101 Pułku Piechoty Landwehry. Spoczęli tu także żołnierze strony rosyjskiej (w tym Polacy). Cmentarz otoczony brzozowym ogrodzeniem miał wymiary 20 m x 18 m. Prowadziła do niego wysoka brzozowa brama zwieńczona liczbą 101, nawiązującą do wspomnianego pułku piechoty. W środkowej części cmentarza umieszczono obelisk z pamiątkową płytą i z napisem krojem gotyckim:
Hier ruhen 115 Sachsen / I.I.R. / gefallen 16.8.1915 Mitkampfern / 2 Ldstm. Pion. Komp / XII A. K. (Tu spoczywa 115 Sasów / 101 Pułk Piechoty Landwery / poległych 16.8.1915 r. Towarzysze broni / z 2 Kompanii Saperów Landszturmu / XII Korpusu Armijnego)
Do 1918 r. pieczę nad cmentarzem sprawował oddział grobownictwa wojennego wojsk niemieckich Warszawa – Modlin. W 1918 r. przeprowadził modernizację: zbutwiałe ogrodzenie zastąpiono murem, na którym znalazła się płaskorzeźba krzyża żelaznego i żeliwne płyty upamiętniające poległych. Groby rosyjskie oznaczono krzyżami prawosławnymi, na których wypalono numery z listy poległych. Na grobach niemieckich znalazły się tablice z pełną metryką.
Stan obecny: Do dziś ostały się trzy nagrobki, kamienny pomnik i dwa słupki z bramy wejściowej. Brak tablic nagrobnych i napisów, widoczne są ślady po nich. Obok stoi współczesna tablica informacyjna.
W 2014 roku zgłoszono wniosek o przywrócenie tablicy na głównym kamieniu na zebraniu wiejskim, jednak wniosek nie został zrealizowany.
Link do galerii cmentarza wojennego w Kikołach.
Cmentarz wojenny przy forcie XVI
Latem 1915 r. armia niemiecka zbliżała się do Twierdzy Modlin, w której broniła się armia carska. Na odcinku od Borkowa nad Wkrą do Orzechowa nad Narwią 14 Dywizja Landwehry, która rozpoczęła atak 13. sierpnia. W dniach 16 i 17 sierpnia szturmowano m.in. fort XVI „Czarnowo”, na przedpolu którego znalazł się po wojnie ten cmentarz.
Według tablicy informacyjnej, która stoi obok cmentarza, spoczęło tu 115 niemieckich żołnierzy (ta sama liczba pochowanych pada w artykule Kazimierza Trejbera o cmentarzu w niedalekich Kikołach, tak więc niewykluczone, że liczba ta prawdziwa jest tylko dla jednego z tych cmentarzy).
„Sprawozdanie z bytności d-ra Borzymowskiego w Modlinie” (wycinek prasowy z 1919 r.) mówi nie tylko o żołnierzach niemieckich, ale także rosyjskich pochowanych na tym cmentarzu (oraz potencjalnie polskich).
W 2008 r. członkowie Stowarzyszenia Miłośników Fortu XVI przeprowadzili prace porządkowe, usuwając gęste zarośla z terenu cmentarza.
Stan obecny: cmentarz ma wymiary 24 na 25 metrów, całość jest otoczona wałem ziemnym. Od strony pól uprawnych na cmentarz prowadzą dwa słupki pozostałości po bramie wejściowej. Od strony działek otaczających fort XVI prowadzi także furtka, jednak sam teren działkowy jest zamknięty dla postronnych. Na cmentarzu brak pól grobowych czy tablic. Od strony działek teren cmentarza zamknięty jest murem, który zwieńczony jest płaskorzeźbą Krzyża Żelaznego.
Link do galerii cmentarza wojennego przy forcie XVI.
Tymczasowy cmentarz na III Forcie
W trakcie II wojny światowej teren Fortu III był miejscem licznych egzekucji, a ciała ofiar palono i grzebano na zapleczu fortu. Wiosną 1945 roku przeprowadzono ekshumacje; rozpoznane ciała były przenoszone i grzebane na rodzinnych cmentarzach, natomiast 130 niezidentyfikowanych osób pochowano na placu Fortu. W 1948 roku przeniesiono je na cmentarz w Pomiechowie.
W 2018 IPN rozpoczął prace ekshumacyjne, podczas których wydobyto 300 szczątków. Zostały pochowane na terenie Fortu.
Galerie:
- Pierwsze Zaduszki w Forcie III 2019 (na stronie Fundacja III Fort Pomiechówek)
- Pochówek szczątków ofiar 2018-2020 (na stronie Fundacja III Fort Pomiechówek)
Cmentarz parafialny w Pomiechowie
Najstarszy nagrobek na cmentarzu pochodzi z 1831 roku. Jest to mogiła ppłk Kazimierza Majewskiego (1790-1831), poległego w Powstaniu Listopadowym oraz jego córki Ludwiki Majewskiej
Znane i zasłużone osoby pochowane na cmentarzu w Pomiechowie
- ppłk Kazimierz Majewski (1789-1831) – powstaniec listopadowy, zasłużony dowódca 4-tego Pułku Piechoty Liniowe B Wojsk Polskich, Kawaler Krzyża Wojskowego i Virtuti Militari
- Filip Fonder (1889-1950) – chorąży Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari
- Mieczysław Teodorczyk (1899- 1844) – współorganizator Polskiej Organizacji Zbrojnej „Znak”, komendant tej organizacji na Mazowszu, Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej (kwatera wojenna)
- Franciszek Skórnicki (1911-1939) – kleberczyk poległy w bitwie pod Kockiem
- Władysław Stępień – porucznik, ofiara zbrodni katyńskie (grób symboliczny)
- Janina Karłowicz pseud. „Amicis” – żołnierz AK, zamordowana przez nazistów 30 lipca 1944 (kwatera wojenna)
- Zygmunt Szewczykiewicz – sekretarz KP PPR w powiecie płockim w latach 43-44 (kwatera wojenna)
- Jan Orliński – I sekretarz KP PPR w Płocku (kwatera wojenna)
- Bronisław Dobrowolski – ksiądz, wikariusz parafii w Nasielsku, członek AK (kwatera wojenna)
- Zofia Dobrowolska – (….- 1969), nauczycielka, działaczka społeczna, utworzyła szkołę podstawową w Modlinie Starym
- Jerzy Żytecki (1920-1981) – profesor, dziekan Wydziału Technologii Drewna SGGW
- Aleksander Jerzy Uklański (1901-1990) – profesor Politechniki Łódzkiej i Warszawskiej, specjalista w dziedzinie turbin parowych
- Tadeusz Czekajło (1948-1993) – podpułkownik, pilot doświadczalny klasy „M”
- Stanisław Sobiesiak ps. „Żelbet” (1911-2001) – inżynier budownictwa, uczestnik ruchu oporu i Powstania Warszawskiego, odznaczony Medalem Wojska, Krzyżem Armii Krajowej, represjonowany przez władzę ludową, brał udział w odbudowie Warszawy
- Jan Przedmojski (1930-2022) – profesor, dr habilitowany na Wydziale Fizyki Politechniki Warszawskiej
Księża pochowani na cmentarzu parafialnym:
ks. kanonik Czesław Kiliś, emerytowany proboszcz parafii Brańszczyk, ur. 2 marca 1929 r., wyświęcony 11 lutego 1956 r., zmarł 24 marca 1991 r.
ks. prałat Stanisław Mazurczak, ur. 6 listopada 1908 r., wyświęcony 10 czerwca 1934 r., zmarł 10 września
1994 r.
ks. kanonik Stanisław Morawski, ur. 2 grudnia 1898 r., wyświecony 6 czerwca 1926 r., zmarł 12 grudnia 1945 r.
ks. Edward Szmyt, wyświęcony w 1968 r., kapłan archidiecezji warszawskiej, zmarł w 1976 r.
ks. Józef Zaręba, kanonik, proboszcz parafii Pomiechowo, zmarł w 1937 r.
ks. Ignacy Kiliś (1904-1970) – proboszcz parafii Karczmińska
ks. Stanisław Muzal (1936-2008) – ksiądz kanonik, wieloletni proboszcz parafii w Górze
ks. Bronisław Dobrowolski – ksiądz, wikariusz parafii w Nasielsku, członek AK (kwatera wojenna)
ks. kanonik Franciszek Kasprzycki – znawca prawa kanonicznego
Galerie:
Nagrobki księży pochowanych na cmentarzu parafialnym
Cmentarz parafialny w Nowym Modlinie
Katolicki cmentarz parafii pw. św. Maksymiliana Kolbego w Modlinie Starym.
Pierwszy pochówek miał miejsce w 1996 r.
Cmentarz ewangelicki w Nowym Modlinie
Założony w XIX wieku.
Stan obecny: Stanowi część katolickiego cmentarza parafialnego św. M. Kolbego. W północno-zachodniej części cmentarza katolickiego widoczny jako „mały lasek”, zakrzaczony, zaniedbany i trudno dostępny. Jest otoczony niewielkim wałem ziemnym, który jest jednak niewidoczny z powodu gęstej roślinności. Brak jakiejkolwiek tablicy informującej o znaczeniu tego miejsca.
W poniższych linkach można znaleźć bardziej szczegółowe zdjęcia cmentarza:
Nowy Modlin – cmentarz ewangelicki – Zapomniane cmentarze (trobal.pulawy.pl)
Cmentarz ewangelicki – Nowy Modlin (pow. nowodworski) – Tradytor | forum
Źródła
Cmentarz prawosławny forteczny w Stanisławowie
- Piotr Oleńczak, „Twierdza Modlin”, Wydawnictwo Rajd, Warszawa 2011
- Piotr Oleńczak, „Osiem wieków w dolinie Wkry. Pomiechowo i Pomiechówek zarys dziejów”, Pomiechówek: Urząd Gminy, 2016
- „Dziedzictwo bez ojczyzny”. Cerkiew prawosławna św. Męczennicy Aleksandry w Stanisławowie pod Modlinem w latach II Rzeczypospolitej i współcześnie” Piotr Zubowski, Zarządzanie w kulturze 2017, https://www.ejournals.eu/Zarzadzanie-w-Kulturze/Tom-18-2017/18-2-2017/art/9896/
- „Cerkiew w Stanisławowie – dawnej Kolonii Aleksandryjskiej”, Zbigniew Mikołajczyk, Saeculum Christianum, 2011 https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2011-t18-n1/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2011-t18-n1-s87-94/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2011-t18-n1-s87-94.pdf
- „Z badań nad kolonizacją rosyjską we wsi mazowieckiej XIX i początku XX wieku”, Andrzej Woźniak, 2010 https://rcin.org.pl/Content/61590/WA308_76906_P325_Z-badan-nad-koloniza_I.pdf?fbclid=IwAR3fXUSEpeDVmFPQvrjiLmWdPGt5m1qWCg_DdWDPdpTL-rY0cRI8t89ih3s
- Strona gminy Pomiechówek: Zabytki / Warto odwiedzić / możliwości / Turystyka i sport / Gmina Pomiechówek (pomiechowek.pl)
- Historia Nowego Dworu Maz. i okolic | Facebook
- Trwają prace dokumentacyjne na cmentarzu w Stanisławowie | dzieje.pl – Historia Polski
- Zdjęcia autorstwa Katarzyny Koper
Prawosławny cmentarz parafialny w Stanisławowie
- „Dziedzictwo bez ojczyzny”. Cerkiew prawosławna św. Męczennicy Aleksandry w Stanisławowie pod Modlinem w latach II Rzeczypospolitej i współcześnie” Piotr Zubowski, Zarządzanie w kulturze 2017, https://www.ejournals.eu/Zarzadzanie-w-Kulturze/Tom-18-2017/18-2-2017/art/9896/
- Zdjęcia autorstwa Katarzyny Koper
Cmentarz wojenny w Kikołach
- Piotr Oleńczak, „Osiem wieków w dolinie Wkry. Pomiechowo i Pomiechówek zarys dziejów”, Pomiechówek: Urząd Gminy, 2016
- „Historia kluczem do naszej przyszłości… – echa minionych lat”, Kazimierz Andrzej Trejber, Marcin Gągolewski, 2016 – książkę stworzono na platformę wydacksiazke.pl – dostępna online: https://issuu.com/marcin31/docs/ksi____ka_pdf_do_isuu_najnowsza_wer
- Zdjęcia autorstwa Danuty Bolek
Cmentarz wojenny przy forcie XVI
- Piotr Oleńczak, „Osiem wieków w dolinie Wkry. Pomiechowo i Pomiechówek zarys dziejów”, Pomiechówek: Urząd Gminy, 2016
- „Historia kluczem do naszej przyszłości… – echa minionych lat”, Kazimierz Andrzej Trejber, Marcin Gągolewski, 2016 – książkę stworzono na platformę wydacksiazke.pl – dostępna online: https://issuu.com/marcin31/docs/ksi____ka_pdf_do_isuu_najnowsza_wer
- https://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/mazowieckie/czarnowo
- Zdjęcia autorstwa Danuty Bolek i Katarzyny Koper
Cmentarz wojenny na Forcie III
- Piotr Oleńczak, „Twierdza Modlin”, Wydawnictwo Rajd, Warszawa 2011
- Pomiechówek – przywracanie pamięci o ofiarach nazizmu (polska-zbrojna.pl)
Cmentarz parafialny w Pomiechowie
- Gazeta parafialna
- Zdjęcia autorstwa Danuty Bolek i Katarzyny Koper